Park krajobrazowy to obszar, który ze względu na szczególne walory przyrodnicze i kulturowe został objęty jedną z możliwie najważniejszych krajowych form ochrony przyrody. Ich celem jest tyleż samo zachowanie stanu naturalnego, co i zapewnienie optymalnego wykorzystania zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju. Odmiennie od Narodowego park zwany Krajobrazowym jest bardziej otwarty na wędrowca i przyjazny jego pragnieniu odpoczynku pośród przyrody i poznawania okolicy. To nie rezerwat ścisły ale obszar otwarty, choć chroniony. Widząc wielki potencjał przyrodniczy oraz kulturowy pogranicza dawnych województw: ostrołęckiego, siedleckiego, ciechanowskiego i łomżyńskiego, 30 IX 1993 r. powołano do życia Nadbużański Park Krajobrazowy. 
Uwzględniając dzisiejszy podział administracyjny kraju leży on w środkowo-wschodniej części województwa mazowieckiego. Swym zasięgiem obejmuje lewobrzeżną część doliny Dolnego Bugu od ujścia rzeki Tocznej w miejscowości Drażniew w gminie Korczew do ujścia Liwca w pobliżu Kamieńczyka, a także fragment dolnej Narwi. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce, położony równoleżnikowo chroni prawie 120 km rzeki Bug. Obecnie powierzchnia parku wynosi 74 136, 5 ha, a razem z otuliną 113 671,7 ha. Wyznaczono mu strategiczne cele ochrony, które można podzielić na trzy grupy priorytetów:
1. W zakresie wartości przyrodniczych: zachowanie swobodnie meandrującej nizinnej rzeki Bug i jego doliny z dużą ilością starorzeczy i odnóg, zachowanie pozostałości dużych kompleksów leśnych, bogactwa szaty roślinnej obejmującej liczną grupę chronionych i rzadkich gatunków roślin i zbiorowisk roślinnych, zachowanie muraw psammofilnych i kserotermicznych oraz łęgów nadrzecznych.
2. W zakresie wartości historycznych i kulturowych: zachowanie swoistego charakteru zabudowy wiejskiej, zachowanie tradycyjnej funkcji wsi oraz rozwój rękodzielnictwa ludowego.
3. W zakresie ochrony walorów krajobrazowych: zachowanie w niewielkim stopniu przekształconego krajobrazu rolniczego, zachowanie wysokich skarp erozyjnych wysoczyzn okalających rzeki Bug i Narew oraz tarasu nadzalewowego z licznymi parabolicznymi wydmami.
W skład NKP wchodzi 21 gmin, w tym 12 leżących na terenie, który będzie miejscem naszej peregrynacji. Są to: Ceranów, Sterdyń, Kosów Lacki, Liw, Łochów, Miedzna, Sadowne, Stoczek, Korytnica, Sabnie, Repki oraz po części - Korczew. Aby móc w pełni rozpoznać potencjał tego rozległego przedsięwzięcia, przywołajmy jego opis stworzony przez Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych. A zatem...
Obszar parku charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazu. Największym jego walorem jest zachowana dolina Bugu, z płynącą meandrami rzeką, licznymi starorzeczami i wyspami w nurcie oraz piaszczystymi łachami i skarpami. Oprócz doliny rzecznej do parku wchodzą również kompleksy leśne – pozostałości dawnych puszcz, które zajmują około 36% powierzchni parku.
Dominują bory sosnowe, porastające ubogie, piaszczyste siedliska, które sosna dobrze jednak znosi. Nadrzeczne tereny to kontrast wielu środowisk, suche piaszczyste wydmy graniczą z torfowiskami, a podmokłe lasy łęgowe z borami sosnowymi. Zachowało się tu jeszcze sporo cennych lasów łęgowych. W dolinie Bugu spotyka się większe obszary zarośli łozowych (czyli wierzbowych) z udziałem rzadkiej wierzby śniadej. Niewielkie powierzchnie na żyźniejszych glebach zajmują grądy. Znaczne obszary parku pokrywają laki zalewowe.
Spośród licznych rzadkich gatunków, także tych pod ścisłą ochroną gatunkową, roślin leśnych na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, zimoziół północny, naparstnica zwyczajna. Przez teren Parku przechodzą granice zasięgów geograficznych takich gatunków jak lepnica litewska, sasanka Tekli, zimoziół północny, smagliczka drobna. Z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin wskazującej gatunki zagrożone na terenie NPK stwierdzono 6 gatunków roślin (widlicz cyprysowaty, starodub łąkowy, wielosił błękitny, czarcikęsik Kluka, cibora żółta, turzyca luźnokępkowa). Występują tu gatunki typowe dla innych regionów kraju jak np. lepiężnik kutnerowaty – gatunek nadmorski czy parzydło leśne gatunek typowy dla terenów górskich. Bogactwo środowisk wpływa korzystnie na liczebność występujących tu zwierząt.
Wśród zwierząt największą grupę cennych gatunków stanowią ptaki. Stwierdzono tu występowanie ponad 200 gatunków, w tym ponad 150 łęgowych. Do najrzadszych należą związane z obszarami podmokłymi i dolinami rzecznymi takie gatunki jak: kulik wielki, kszyk, rybitwa rzeczna, białoczelna, błotniak stawowy, brodziec piskliwy, sieweczki rzeczna i obrożna. W norach na stromych nadrzecznych skarpach gnieżdżą się zimorodek i kolonijnie jaskółka brzegówka. Nad wodami pospolita jest czapla siwa. Dolina Bugu jest ostoją ornitologiczną o międzynarodowej randze i odgrywa ogromną role jako trasa przelotu oraz miejsce odpoczynku i żerowania ptaków migrujących. Populacje derkacza, sieweczki obrożnej, brodźca krwawodziobego czy kolonie rybitwy czarnej i jaskółki brzegówki należą do największych w kraju. Oprócz nich wymienić warto sieweczkę rzeczną, rybitwę białoczelną, brodźca piskliwego i samotnika. Coraz liczniej występują żurawie, w niedostępnych lasach gniazdują rzadkie bociany czarne i orliki krzykliwe.
Poza niezbywalnymi atrakcjami przyrodniczymi Nadburzański Park Krajobrazowy, to także obszar, na którym znajdują się rozległe tereny o zachowanym tradycyjnym wiejskim krajobrazie kulturowym. W licznych wsiach i miasteczkach spotkać można jeszcze przykłady dominującej tu niegdyś drewnianej zabudowy, a także – niemal niezliczone – kapliczki i krzyże przydrożne. Na łąkach rozrzucone są typowe dla regionu stodółki i brogi. Wędrując po nadbużańskich szlakach spotkać można zespoły pałacowe o randze ponadregionalnej.
Cześć obszaru Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego została wytypowana do sieci NATURA 2000 wytyczonej przez Unię Europejską, co nadało mu europejska rangę wśród obszarów chronionych. Natura 2000 jest to europejski system obszarów objętych ochroną przyrody, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie sieć ekologiczną. Program ten obejmuje ochronę dziedzictwa przyrodniczego Europy oraz realizację idei zrównoważonego rozwoju. Daje szansę zachowania cennych, a często zagrożonych siedlisk, zapewnienia dogodnych warunków bytowania florze i faunie, a także integracji ochrony przyrody z działalnością człowieka.
Na obszarze Parku ulokowane są rezerwaty przyrody: Biele, Bojarski Grąd, Czaplowizna, Dębniak, Dzierżenińska Kępa, Jegiel, Kaliniak, Moczydło, Mokry Jegiel, Podjabłońskie, Przekop, Sterdyń, Śliże, Wilcze Błota; a planowane są trzy następne: Brzoza, Dolina Liwca oraz Las Parowy.
Nieodzownym elementem rozpoznawania NPK są specjalnie ku temu wytyczone ścieżki przyrodnicze, w tym większa ich część znajduje się na szczególnie interesującym nas obszarze, czyli w granicach powiatów sokołowskiego i węgrowskiego. Przywołajmy je skrótowo:
- Ścieżka Jeziora Kałęczyńskie, gmina Stoczek, długość 9 km; zaczyna się w miejscowości Huta Gruszczyno a jej celem są urocze jeziorka dystroficzne usytuowane nieopodal kompleksu leśnego Miednik na wysoczyźnie polodowcowej, stanowiąc pozostałość po istniejących niegdyś jeziorach polodowcowych. Trasa przebiega przez rezerwat „Moczydło”.
- Ścieżka (rowerowa) Huta Gruszczyno-Treblinka, gminy: Stoczek, Miedzna, Kosów Lacki, długość 31 km; ścieżka jest kontynuacją poprzedniej, Dalsza część trasy oprócz aspektu przyrodniczego zawiera również element krajoznawczy, ukazując nie tylko bogactwo przyrodnicze, lecz także piękno mazowieckiej wsi. Przystanek docelowy to Treblinka, miejsce martyrologii setek tysięcy ludzi.
- Ścieżka Jerzyska, gmina Łochów, długość ok. 3 km; przebiega od leśniczówki Jerzyska, wzdłuż osiedla letniskowego, dalej drogą leśną biegnącą tuż obok Kanału Łojewskiego, malowniczym jarem aż do drogi gminnej Brzuza-Nadkole. Na trasie ścieżki znajduje się rezerwat Jegiel.
- Ścieżka Uroczysko Sterdyń, gmina Ceranów, długość 10 km; ścieżka pokazuje bogactwo przyrodnicze gminy Ceranów, zróżnicowane pod względem wiekowym i gatunkowym drzewostany, bogatą warstwę runa i różne gatunki zwierząt. Na trasie poznamy zarówno suche bory sosnowe, jaki podmokłe olsy, wyjątkowym zaś punktem jest rezerwat Sterdyń z nader bogatą szatą roślinną. Dla osób niezbyt wtajemniczonych w arkana krajowej flory, sporym zaskoczeniem może być obficie występująca na pewnym odcinku drogi lebiodka pospolita (Origanum vulgare), powszechnie znana jako oregano; intensywny zapach rośliny ułatwi jej lokalizację. W pobliżu ścieżki możemy także podpatrzeć szkółkę leśną.
- Ścieżka Uroczysko Ceranów, gmina Ceranów, długość 12,6 km; ścieżka ta pozwala nam poznać bogactwo siedlisk i ekosystemów leśnych, można tu spotkać liczne gatunki flory i fauny oraz przyjrzeć się ciekawym formom ochrony przyrody. Zaprowadzi nas do dwóch rezerwatów florystycznych: Biele (warto tu wypatrywać żółtego kwiatu pełnika europejskiego) oraz Podjabłońskie (spotkamy tu niezwykle rzadkie siedlisko – dąbrowę świetlistą). Ciekawym i oryginalnym punktem na trasie jest grupowy pomnik przyrody – niewystępujące w naszej części kraju buki. Ze względu na nie najlepiej wyruszyć w tę trasę jesienią, kiedy to przepięknie się przebarwiają. Odnajdujemy także śródleśne bagienko i miejsce ochrony strefowej gniazda bociana czarnego. Na trasie ścieżki czeka na nas wiata wypoczynkowa w miejscowości Garnek w pobliżu pięknie odnowionego XVIII-wiecznego domu (obecnie jest to własność prywatna, zamieszkana przez Janusza Kura, pracownika NPK). 
- Ścieżka Torfowisko Kules, gmina Sadowne, długość 1,6 km; Torfowisko (27,6 ha) położone jest w polodowcowej niecce otoczonej zwydmieniami morenowymi. Ta niezbyt długa ścieżka stanowi jest niezwykle obfita w występujące tu rzadkie okazy flory i fauny, które łatwiej będzie nam poznać dzięki bogato ilustrowanym tablicom umieszczonym na przystankach. Można tu na przykład spotkać – oprócz pospolitych, wszędzie występujących ptaków – rzadkiego drozda paszkota, raniuszka czy kobuza. Do osobliwości tej ścieżki należy także występowanie bardzo rzadkich na terenie Polski motyli dziennych, jak paź żeglarz, modraszek bagniczek, czy szlaczkoń torfowiec.
- Ścieżka Śladem bocianich gniazd, Morzyczyn-Grabiny, gmina Sadowne, długość 18 km; znajduje się tu ok. 120 gniazd bociana białego (Ciconia ciconia), co wyróżnia ją wśród innych gmin z terenów Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Rozpoczyna się w Morzyczynie Włościańskim, miejscowości o bogatej przeszłości. W 1806 r. wybudowano tu komorę celną istniejącą do dziś. Według tradycji zatrzymał się tutaj na odpoczynek Napoleon idąc ze swoim wojskiem na Moskwę. Natomiast w północno-zachodniej części wsi, w czasie krajoznawczej wędrówki, spotkamy przydrożny krzyż z dwoma równoległymi poziomymi ramionami – „karawaka”. Ścieżka ta kładzie tyleż samo nacisk na kwestie przyrodnicze, co i historyczne.
Opracował A. Ziontek |
